De betekenis van herstel

In het voorafgaande zijn veel cijfers aan bod gekomen. We hebben gesproken over herstel maar ook over schizofrenie als een ziekte, die je een leven lang met je meedraagt. Een van de vragen die op kan komen is: wat bedoelen we nu eigenlijk met 'herstel'? Onder herstel kunnen we bijvoorbeeld het moment verstaan, waarop er geen verschijnselen van de schizofrenie meer waarneembaar zijn. We kunnen ook denken aan een volledige 'genezing', dat wil zeggen dat de kans op een nieuwe psychose net zo klein is, als bij een mens die nog nooit een psychose heeft gehad. Voor sommige mensen kan herstel betekenen, dat de psychose geweken is, of de ergste verschijnselen voorbij zijn, maar dat de ziekte nog altijd onder de oppervlakte aanwezig is, in dit verband spreekt men wel van 'in remissie'.
 
Het woord 'herstel' suggereert op de een of andere wijze een herintreding van een oude toestand, zoals vroeger iemand was. Maar aan welke toestand denken we dan. Tegen welke oude situatie, zetten we het functioneren nu van iemand af. Mensen die lang in een psychose gezeten hebben, kunnen we misschien reeds als hersteld beschouwen wanneer het weer wat beter gaat. Hoewel hij of zij nooit meer zo goed zal functioneren dan voor zijn ziekte.
 

Dit zijn allemaal vragen, waarop de antwoorden, ondanks alle onderzoeken nog niet zo vastliggen. Duidelijk is wel dat totnogtoe, de ziekte schizofrenie meer aandacht heeft gekregen, dan de mensen die lijden aan deze ziekte. Terwijl het op de eerste plaats daar toch om gaat: mensen met schizofrenie. Een ziekte herstelt niet. Het is de mens die herstelt van zijn ziekte. Een meer persoonlijke betekenis van het woord herstel moeten we misschien zoeken in het moment dat de mens met schizofrenie op zoek gaat naar een manier om te leven met zijn stoornis. Een mens is niet schizofreen, het is een ziekte waar hij, bij momenten, veel last van heeft.

Wanneer beschouwt een mens zichzelf als 'herstelt' of 'herstellende' van schizofrenie. En hoe kijken we daar vanuit de omgeving tegenaan: als vriend, partner of gezinslid. Vanuit de behandeling zijn we geneigd om te kijken naar de symptomen: in welke mate een mens nog lijdt aan de verschijnselen van schizofrenie. Maar er is natuurlijk nog veel meer. We kunnen ook kijken naar de mate waar iemand voor zichzelf kan zorgen. Naar de relaties die mogelijk zijn met vrienden en familie. En wat een mens kan bijdragen aan het leven, aan het gemeenschappelijk leven Vanuit dat gezichtspunt kan een mens met schizofrenie ook herstellen. Zelfs letterlijk met schizofrenie, kan hij herstellen. Werk, sociale contacten, een goede leefomgeving voor zichzelf, dat is allemaal geenszins uitgesloten – ook als de stoornis nog aanwezig is. Voor het verloop van schizofrenie, kunnen we verschillende woorden, beelden en begrippen gebruiken. Niet iedereen wordt aangesproken door hetzelfde beeld. Voor heel wat mensen is de omschrijving van schizofrenie als een 'levenslange' stoornis heel bedreigend en soms zelfs ondraaglijk. Deze mensen zien zichzelf liever op een gegeven moment weer als herstelt en zij zullen de nadruk leggen op wat er nu allemaal weer gaat. Liever nog een keer ziek worden, dan met de gedachte te moeten leven aan een levenslange stoornis te lijden. Een ziekte die in 'remissie' is, betekent voor veel mensen ook een weinig hoopgevend beeld. Het is alsof je op een tijdbom zit, die elk moment weer tot een explosie kan komen en waarover jezelf weinig controle hebt.
 
Wanneer we over schizofrenie spreken kunnen we daar in het algemeen op twee manieren naar kijken. Men kan de nadruk leggen op de ziekte zelf, waardoor men het beeld schetst van een leven met terugkerende psychotische episoden, afgewisseld door betere moment wanneer de psychose in 'remissie' is. Maar beter leggen we de nadruk op het leven zelf, een leven dat, zoals het leven van ieder mens zijn ontwikkeling kent, mogelijkheden, contacten met andere mensen en vooral de kans om op dit leven een eigen persoonlijke stempel te zetten. Dit leven is onderbroken en zal wellicht nog onderbroken door een psychotische episode. Maar dit neemt niet weg dat het leven zelf (en niet de ziekte) op de eerste plaats komt. In die zin is 'kwetsbaarheid' als omschrijving van schizofrenie, voor veel mensen nog de gunstigste omschrijving. Mensen met schizofrenie lijden aan een kwetsbaarheid, welke een factor van belang vormt in het leven wat ze willen leiden, maar die niet het uitgangspunt van dit leven moet zijn.
 

De betekenis van schizofrenie in de tijd

De ontwikkeling van een psychiatrische stoornis, en dan met name de eerste episode (de eerste psychose, de eerste manische fase of de eerste depressie), is een traumatische gebeurtenis.
Kenmerkend voor een trauma is de verdichting van de tijd: verleden en toekomst worden samengebald in het trauma. Het leven staat in het teken van de traumatische gebeurtenis.

Het leven lijkt in twee stukken uiteen te vallen, de tijd voor het trauma en de tijd na het trauma. Deze twee periodes lijken weinig met elkaar te maken hebben. Voor het trauma ging men een bepaalde ontwikkeling tegemoet, niets vermoedende van het noodlot dat te wachten stond. Het trauma gooit iedere toekomstverwachting in duigen. Daarna tracht men, in het beste geval, zo goed mogelijk nog iets van het leven te maken. Het leven als eenheid lijkt zijn betekenis verloren te hebben.
 

Trauma en tijd

De traumatische ervaring, het moment dat de psychiatrische stoornis intrede deed in het leven van het individu, dient een plaats te krijgen in de tijd. 'De tijd' in het leven van de mens bestaat uit een verleden en een toekomst en een zin die het verleden met de toekomst verbindt.

Als het trauma een allesoverheersende plaats in het leven van de mens inneemt, dan bestaat er geen zin meer. Het leven staat in het teken van het trauma. Verleden en toekomst zijn gericht op het trauma. " De dag waarop ik werd opgenomen " . " Het jaar waarin onze zoon schizofreen werd" .
" Het moment waarop zij manisch~depressief werd " . Verleden en toekomst snellen op de traumatische gebeurtenis af:

 
Het leven staat in het teken van het trauma:
 
Het trauma krijgt een betekenis in het leven als geheel door er een verleden en een toekomst aan te geven. De traumatische gebeurtenis is dan niet het moment waarin het hele leven is samengebald, maar het is een gebeurtenis in de tijd, waar een geschiedenis aan vooraf gaat en waar een toekomst op volgt. Er valt geen zin te geven aan het optreden van een psychiatrische stoornis op zich. Schizofrenie als zodanig heeft geen zin. Een mens is duidelijk beter af zonder deze stoornis. Het optreden van een manisch-depressieve stoornis laat de, veronderstelde, toekomst van een jong mens in duigen vallen. Tegelijkertijd moeten we voor ogen houden dat het leven van een mens met een ernstige psychiatrische stoornis niet gereduceerd hoeft te worden tot deze psychiatrische stoornis. Aan de psychiatrische stoornis zelf kunnen we geen zin geven. Aan het leven met een psychiatrische stoornis wel.
 
De traumatische gebeurtenis krijgt een betekenis in de tijd: