De betekenis van schizofrenie (deel 1)

Alleen de titel al van dit onderwerp, staat open voor vele misverstanden. Zoeken we naar een zin van schizofrenie? Nee, want die is er niet. Je bent een stuk beter af in dit leven, zonder deze ziekte. Zoeken we dan naar een zinvolle inhoud van de ziekte? Alsof in dit ziektebeeld iets tot uitdrukking komt, wat niet op een andere wijze 'gezegd' kan worden. Nee, ook daar geloven we niet in. Er is geen enkele aanwijzing dat de ziekte een 'verborgen agenda' kent die opweegt tegen de last en het lijden van de ziekte. Schizofrenie is een zware klap in het leven van een mens, waaraan geen enkele zin te ontlenen valt.
 
Zijn we dan al uitgepraat, wanneer het om de betekenis van schizofrenie gaat? Twee uitersten zijn te onderscheiden. Ten eerste kunnen we schizofrenie opvatten als een ziekte in de letterlijke medische betekenis van het woord. Ten tweede wordt schizofrenie, tot op de dag van vandaag, opgevat als een artefact. Een kunstmatig begrip, dat talloze verschijnselen onder een zogenaamde medische noemer wil brengen. Het laatste uiterste standpunt heeft vervelende consequenties gehad voor patiënt en familie. We kennen de tijd nog dat men schizofrenie op geen enkele wijze als een ziekte wilde erkennen. De verschijnselen zouden louter voortkomen uit persoonlijke problemen van de patiënt, omstandigheden in het gezin of de samenleving. Het leek er dikwijls op - en misschien was dat wel gewoon zo - dat de hulpverleners de ziekte als ziekte niet wilden of niet konden zien. Men is, met name in de wereld van de psychotherapie, zo gewend aan psychische problemen die iets 'betekenen' in het leven van de patiënt, dat een ziekte gewoon als ziekte, letterlijk buiten het begripsveld, en daarmee ook buiten het gezichtsveld, van de hulpverleners viel.
 
Wij vetrekken hier vanuit het standpunt: schizofrenie als een ziekte. Vervolgens zullen we dan toch weer zien dat, ondanks dit medische uitgangspunt, er veel meer over deze aandoening te zeggen valt, dan dat zich laat verwoorden in oorzaak, behandeling en verloop. Kijken we naar schizofrenie vanuit het standpunt van een ernstige, chronische ziekte, wat voor de helft van de patiënten opgaat, dan kunnen we ons de vraag stellen wat het betekent aan een chronische ziekte te lijden. Ingrid Baart heeft onlangs (2002) een boek geschreven, waarin zij de vraag stelt naar de betekenis van het lijden aan een chronische ziekte in onze samenleving. Het gaat dan met name om ernstige lichamelijke - en deels onbegrepen - aandoeningen. Over het onbegrip en de weerstand waar deze mensen in onze samenleving op stuiten. Een en ander zal echter herkenbaar zijn voor patiënt en familie, in geval van schizofrenie.
 
Lijden aan een ziekte, lijden aan schizofrenie heeft een bepaalde betekenis in onze samenleving. En dat is niet zonder gevolgen. Een betekenis komt nooit 'zomaar' op een vrijblijvende wijze 'uit de lucht vallen'. Aan een betekenis gaat al een bepaalde manier van 'ergens tegen aan kijken' vooraf en de betekenis die we aan een ziekte zoals schizofrenie toekennen heeft ook weer haar gevolgen voor de plaats die de ziekte in onze samenleving toebedeeld krijgt. Dit klinkt wellicht nu allemaal nog wat theoretisch - tegelijkertijd heeft u als familie vermoedelijk al 'aan den lijve' ondervonden hoe zwaar de betekenis kan doorwegen die andere mensen aan schizofrenie toekennen.
 

Vooralsnog willen we aan de hand van een aantal onderzoeken, toelichten welke gevolgen een bepaalde betekenis voor het verloop van schizofrenie van schizofrenie heeft. Een bepaalde samenleving, een specifieke omgeving beïnvloedt de ziekte schizofrenie, ook in de letterlijk medische betekenis van het woord. Dit is onder meer heel duidelijk aan het licht gekomen, aan de hand van een internationale studie naar schizofrenie. We zetten de resultaten van deze studie nog eens op een rijtje. In dit onderzoek wordt met name gekeken naar het verschil van verloop van schizofrenie in de Westerse landen en de niet - Westerse landen. We voegen daarbij ook nog eens de algemene verloop cijfers van schizofrenie in om u een algemene indruk te geven van de diversiteit van deze ziekte, die we toch onder een noemer kennen.

  • Westerse cijfers.
  • Onderzoek Westerse landen en niet - Westerse landen. (Hopper en Wanderling, 2000)
  • Scan
  • Uitwerking cijfers
  • Conclusies

De genoemde factoren, die deels nog hypothetisch zijn, deels bevestiging vinden in beperkte afzonderlijke onderzoeken, kunnen we, in het kader van ons onderwerp op de volgende wijze algemeen beschrijven in twee vragen:

  1. Welke betekenis kent de samenleving toe aan een mens met schizofrenie.
  2. Op wat voor een wijze kan een mens met schizofrenie betekenis toekennen aan zijn anders functioneren in een bepaalde samenleving.
(In deze twee algemene vragen, zitten nog twee vragen verpakt, die met name van belang zijn voor de directe omgeving van een persoon met schizofrenie. Namelijk hoe kijkt de direct betrokken omgeving of de familie aan tegen de persoon met schizofrenie. En hoe kijkt de samenleving of de ruimere omgeving dan weer tegen het gezin of de directe omgeving aan. Over het algemeen is het namelijk zo dat men als direct betrokkene vanzelf anders tegen de ziekte aankijkt als mensen in een ruimere omgeving. Op deze vragen, komen we in het tweede gedeelte terug.)
 
Zoals eerder gezegd komt een betekenis en dus ook de betekenis van schizofrenie, niet uit de lucht vallen. De betekenis van een psychiatrische stoornis hangt sterk af van de implicaties die de ziekte heeft voor het dagelijkse leven: wat zijn nog de mogelijkheden. De mogelijkheden hangen echter deels weer af van de ruimte die in de samenleving geboden wordt voor het anders functioneren. De betekenis wordt zodoende bepaald door elementen die (tot op zekere hoogte) van elkaar afhangen.