Spanning in het gezin

Een gezinslid met een ernstige ziekte levert veel spanning op in het gezin. Dat geldt voor schizofrenie, dat geldt voor andere psychiatrische stoornissen en dat geldt ook voor ernstige, lichamelijke aandoeningen met name als deze langdurig zijn. De spanning werkt twee kanten op. Ten eerste is er sprake van een belasting van de (gezonde) gezinsleden. Men moet zorgen voor het zieke gezinslid, men maakt zich ernstig zorgen over het zieke gezinslid en men kan zich soms ook storen aan de zieke. Aan de andere kant, ondervindt ook het gezinslid met de ziekte een spanning vanuit het gezin. Men verliest zijn zelfstandigheid en is overgeleverd aan de zorg van anderen. De gezinsleden bemoeien zich soms met zaken, waarover het zieke gezinslid liever zelf wil beslissen. Of er worden zaken verwacht van de zieke, die hij of zij maar moeilijk op kan brengen.
 
Als het gaat om schizofrenie in het gezin, is er vooral gekeken naar de invloed van de spanning vanuit het gezin op het gezinslid met schizofrenie. Men spreekt in dit verband over Expressed Emotion (EE), een begrip dat we zo dadelijk nog nader zullen toelichten. De reden dat men vooral de relatie van het gezin in de richting van de patiënt heeft onderzocht, is vooral historisch van aard. Met name na Tweede Wereldoorlog heeft men een aantal jaren de opvatting gekoesterd, dat schizofrenie veroorzaakt werd door de gezinssituatie. Voor deze stelling bestaat geen enkel wetenschappelijk bewijs. Helaas is deze menig binnen de hulpverlening blijven bestaan, tot aan het begin van de jaren '80 hetgeen onnodig veel leed bij de familieleden, met name de ouders van kinderen met schizofrenie heeft veroorzaakt.
 

Expressed Emotion is wel een wetenschappelijk gefundeerde invalshoek. Maar het is een invalshoek vanuit het perspectief van de behandelaars. Men spreekt over de invloed van het gezin op de eventuele terugval van de patiënt. Men heeft meer oog voor de patiënt (of eigenlijk voor zijn terugval) dan voor het gezin. Tegenover de Expressed Emotion staat de belasting van het gezin door het leven met een gezinslid met schizofrenie. Over dit onderwerp is veel minder geschreven. En vooralsnog is naar de gezinsbelasting maar weinig onderzoek gedaan. (In Nederland zijn er twee gunstige uitzonderingen, namelijk Rigo van de Meer en Aart Schene, die beide een proefschrift over dit onderwerp hebben geschreven.) Toch zullen we zien, dat we aan beide aspecten, zowel de Expressed Emotion als de belasting van het gezin aandacht moeten besteden, om de gehele zaak, de spanning in het gezin ontstaan door een gezinslid met schizofrenie, goed te kunnen begrijpen. We besteden eerst wat aandacht aan beide begrippen afzonderlijk om tenslotte stil te staan bij de relatie tussen Expressed Emotion en gezinsbelasting stil te staan omdat daar vermoedelijk de kern van de zaak ligt.