De betekenis van schizofrenie (deel 3)

De filosofie van de 20e eeuw heeft ons geleerd dat er geen 'objectieve' betekenis bestaat. In het geval van wetenschappelijke kennis of van informatie uit de 'officiële' medische wereld, denken we nog wel eens dat dit het dichtst in de buurt komt van een objectief standpunt. Maar in feite gaat het hierbij vooral om het op een systematische wijze beschrijven en ordenen van verschijnselen. Dit heeft onder andere geleid tot een algemeen geaccepteerde, beschrijvende diagnose van schizofrenie. Tegelijkertijd is het onmogelijk vanuit een leerboek die diagnose te stellen, daartoe blijft een ruime ervaring met de diverse verschijningsvormen van deze ziekte in de werkelijkheid noodzakelijk.

 

Onder andere de filosoof Martin Heidegger heeft erop gewezen dat de betekenis die we aan de verschijnselen rondom ons heen toekennen, in hoge mate afhankelijk is van onze ervaring met die verschijnselen. De betekenis is al meegebakken in onze verhouding tot de wereld. Deze verhouding ontstaat vanuit de praktische omgang met de dingen.

 

Een praktisch voorbeeld kan een en ander verduidelijken. Iemand kan je de betekenis van een zaag of een hamer uitleggen, maar dan snap je er nog weinig van. Het verschil tussen pakweg het snijden van een brood en het doorzagen van een brede dikke plank, heb je dan nog niet te pakken. Timmeren en zagen - de betekenis ervan - leer je door het te doen. En de betekenis is voor de timmerman veel rijker, dan zich ooit in woorden laat uitdrukken. De uitleg, het verwoorden, komt letterlijk achteraf, wanneer we niet meer in de handeling zitten.

 

Hoe merkwaardig de overstap mag lijken, geldt uiteindelijk eenzelfde iets voor de betekenis en het begrip van schizofrenie. Een professionele hulpverlener kan u de medische betekenis van schizofrenie uitleggen. Hij kan duidelijk maken waarom dit schizofrenie wordt genoemd en dat een manisch - depressieve stoornis. Wat hij niet duidelijk kan maken, is wat voor u de implicaties zijn om een kind te hebben met schizofrenie. Wat er met uw kind gebeurt, met uzelf en vooral tussen jullie beide. Daar staat hij buiten. Op dat gebied is hij onhandig (zoals u reeds meerdere malen ervaren zult hebben). Net zo onhandig als iemand, die al vele malen een timmerman bestudeerd heeft, maar nooit zelf een zaag ter hand heeft genomen.

 

De betekenis van schizofrenie leert men uit ervaring. Dat geldt voor het kind met schizofrenie, dat geldt voor u als betrokken ouder en dat geldt ook voor de behandelaar. Een ieder heeft daarin een unieke positie. Uw zoon of dochter lijdt aan schizofrenie en moet op de een of andere wijze betekenis geven aan die ziekte, aan het leven met die ziekte. Dat 'leer' je niet, dat kan je alleen maar doen, stap voor stap. Zoals we dat bijvoorbeeld zagen in het Canadese onderzoek, waarin een aantal mannen op een geheel eigen (letterlijk onnavolgbare) wijze, betekenis gaven aan een leven met schizofrenie. Iedere patiënt volgt hier altijd weer een volstrekt unieke weg.

 

Als ouder moet je betekenis geven aan een leven waarin een van je kinderen lijdt aan schizofrenie. Dit is geen keuze. Het is het wel het laatste waar je voor zou kiezen als ouder. Maar je moet er simpelweg wat mee. Ook daarin kan niemand u de weg wijzen. Een ieder die daar buiten staat kan niet anders dan 'onhandig' zijn. En dat is wat u dikwijls zult ervaren - de onhandigheid van u omgeving, maar kunnen zij anders?

 

Als derde deelgenoot is er de behandelaar. Voor een deel hebben wij onze ervaring en daarmee, als het goed is, een bepaalde handigheid. Tot op zekere hoogte kunnen we het effect van medicijnen inschatten of bijsturen in wat we zien. Maar ook de behandeling is telkens weer een uniek proces, bij iedere patiënt opnieuw. Behandelaar zijn is handelen bij een mens met schizofrenie. Als het gaat om het geven van betekenis aan de patiënt of aan u als ouder, dan staan wij weer onhandig aan de kant. We kunnen enkel wat vertellen over …., ik ken een jongen die geleerd heeft om …., of ik weet van een ouder die op den duur …. .

 

Betekenis is van groot van belang. Het geeft de ruimte weer, die we voor onszelf gecreëerd hebben om met een gebeurtenis te leven. Een aantal ouders onder u, wellicht zelfs de meerderheid, zal in de loop van de tijd een verandering hebben opgemerkt. Voor een groot deel van de kinderen geldt hetzelfde. Eerst de verpletterende slag van deze ziekte en haar consequenties. Dan op den duur toch weer, wat lucht, wat ruimte, woorden die weergeven wat er is gebeurt, een aantal mogelijkheden en nieuwe perspectieven. In de literatuur kennen we daar begrippen voor als een 'slow, uphill returns to health.' We spreken van de mogelijkheid tot herstel op de lange termijn of van 'recovery'. Wellicht draait het allemaal om dit ene punt: dat dingen (toch) weer betekenis krijgen.