Fundamentele rechten

Fundamentele rechten

De behandeling van mensen met een ernstige psychiatrische stoornis wordt nu nog voor een belangrijk deel gedefinieerd vanuit het perspectief van de hulpverlener. We richten ons op de ziekte en de beperkingen die daar uit voortkomen. Wanneer we in het alledaagse taalgebruik spreken van herstel, bedoelen we dat iemand helemaal beter is geworden van zijn ziekte. En er is uiteraard niets op tegen, ook niet bij de behandeling van ernstige psychiatrische stoornissen, altijd zo ambitieus te blijven om deze vorm van herstel na te streven. In de langdurige zorg heeft herstel vooral de betekenis van ‘recovery’: ondanks de aanwezigheid van een psychiatrische stoornis, zo goed mogelijk leren omgaan met de beperkingen. Maar dit is nog altijd herstel vanuit het perspectief van de hulpverlener. Herstel voor mensen met een ernstige psychiatrische aandoening heeft een nog fundamentelere betekenis, namelijk over de mogelijkheid beschikken een betekenisvol en productief leven te leiden.

Wanneer is dit moment van herstel aangebroken? Wanneer beschikken mensen met een ernstige psychiatrische stoornis over de mogelijkheid een betekenisvol en productief leven te leiden? Hoeveel ‘beter’ moeten ze eerst geworden zijn? Hoe goed hebben ze moeten leren omgaan met hun beperkingen? De kerngedachte van een recent verschenen, inspirerend boek van Larry Davidson, Jaak Rakfeldt en John Strauss The roots of the recovery movement in psychiatry, is dat het hier nu precies omgaat: mensen moeten niet eerst beter worden voordat ze de mogelijkheid ‘gegeven’ wordt een betekenisvol leven te leiden. Het beschikken over de mogelijkheid is een fundamenteel recht. Een burgerrecht, dat je niet zomaar door iemand gegeven wordt, maar waar je mee geboren wordt.  De ‘recovery movement’ is volgens de genoemde auteurs op de eerste plaats een burgerrechtenbeweging.

Nadrukkelijk wordt de link gelegd met de burgerrechtenbeweging van de zwarte Amerikanen onder leiding van Martin Luther King Jr in de zestiger jaren . Nadat hij was opgepakt tijdens een actie in Birmingham, kreeg hij van zijn witte collega dominees het verwijt dat zijn actie ‘unwise’ en ‘untimely’ was. King reageert met een Letter from the Birmingham Jail.  Als het aan jullie gematigde, redelijke mensen ligt, schrijft hij, zal nooit de juiste tijd nooit komen.
Ergens op wachten betekent dat het er nooit van komt. Het is niet aan de onderdrukker vrijheid te geven; vrijheid wordt genomen door degene die onderdrukt worden

Dit was eveneens een belangrijke bijdrage van de Italiaanse psychiater Franco Basaglia, (1924-1980)  de inspirerende figuur achter de Italiaanse hervormingsbeweging in de psychiatrie. ‘Vrijheid is de eerste stap op weg naar de genezing van de patiënt.’  ‘Patiënten moeten hun burgerrechten teruggeven worden, zowel op sociaal als economisch vlak.’ 

Basaglia verstopte zich niet als psychiater achter de instelling, maar ging juist met de plaatselijke bevolking de discussie aan. Hij liet mensen op het terrein van het psychiatrische ziekenhuis komen door filmfestivals, concerten en theaterproducties te organiseren. Samen met kunstenaars en begeleiders maakten de patiënten in het psychiatrisch ziekenhuis een enorm blauw paard. Marco Cavallo  - Marco het Paard. Genoemd naar het paard, dat jaar in jaar uit, de kar met het vuile linnengoed uit het psychiatrisch ziekenhuis voortgetrokken had. Een gebruikelijk grapje onder de patiënten was, dat Marco het enige wezen was dat af en toe buiten het psychiatrisch ziekenhuis kwam.
Nu werd in een processie het reusachtig paard door de stad getrokken. De buik van het gevaarte was gevuld met brieven van de patiënten, waarin zij hun hoop voor de toekomst onder woorden hadden gebracht. Honderden patiënten volgden Marco het Paard door de stad heen, sommige patiënten waren voor de eerste keer in de stad.